Wat zijn visioenen ?
Mystieke visioenen zijn een genre dat in onze huidige tijd vrijwel onbekend is. In de tijd dat Hadewijch leeft, was het ontvangen van visioenen en daarover communiceren alom bekend. Uit de Middeleeuwen zijn talrijke mystieke en religieuze visioenen bewaard gebleven. Veerle Fraeters, medewerkster van het Ruusbroec- genootschap, heeft er uitgebreid onderzoek naar gedaan. Uit haar onderzoek blijkt dat het genre van het religieuze visioen een bij uitstek feminien tekstgenre is geweest. Er zijn veel meer visioenen van vrouwen dan van mannen overgeleverd (Ida van Nijvel, Beatrijs van Nazareth, Lutgart van Tongeren, enz.).
Visionaire ervaringen werden toen zeer serieus genomen en openlijk gezien als een teken van heiligheid, met name voor vrouwen. Dat had waarschijnlijk te maken met de toenmalige opvattingen over de biologie van de vrouw. De biologie leerde toen dat het vrouwelijk lichaam vochtig en koud was eerder dan droog en heet. Door hun vochtige, lichamelijke constitutie waren vrouwen van nature ontvankelijker voor de inwerking van de spirituele wereld. Zij konden Gods genade gemakkelijker voelen en waarnemen. Vrouwen waren gevoeliger voor de aanraking van engelen die hun ziel tijdelijk naar de geestelijke wereld kon brengen. Zij konden dus makkelijker contact maken met de spirituele wereld. En daarom werden visionaire vrouwen gewaardeerd voor hun profetische gaven. Men had ontzag voor hun visionaire gaven. Zij werden zelfs door politieke en kerkelijke verantwoordelijken geconsulteerd voor haar spirituele informatie. Later in de Middeleeuwen zijn het met name deze spirituele vrouwen die veroordeeld worden door de kerkelijke inquisitie (Fraeters 2010).
Waar gaat het om in deze visioenen? Voor de Middeleeuwse vrouwen (en enkele mannen) zijn visioenen een hulpmiddel om via verbeelding en de daarbij gepaard gaande gevoelens en gewaarwordingen Gods Liefde te ontmoeten in het eigen innerlijk. Laten we het vergelijken met de betekenis van andere verbeeldingsvormen. Wanneer we kijken naar een kunstwerk van Michelangelo, zien we niet alleen het beeld, maar worden we ook ontroerd. Het raakt onze ziel; zijn ver-beeld-ing geeft ons een indringende gewaarwording. Visioenen, zo is mijn omschrijving, zijn de creatieve verbeelding vanuit Gods Liefde. Voor mensen uit de Middeleeuwen ware visioenen even goed instrumenten van het geloof als gebeden, sacramenten, liturgie, rituelen, religieuze kunst of religieuze kerkruimte.
Beeld-mantra’s
Visioenen zijn te vergelijken met beeld-mantra’s. Een gebedsmantra is het eindeloos herhalen van een gebed om door het ritme van de woorden in een soort van trance te raken. Bijvoorbeeld het bijna eindeloos herhalen van het Wees Gegroet in het Rozenkransgebed geeft een sfeer om je hart open te stellen en Gods Liefde in jezelf te ervaren. Zo zijn de talrijke beelden van Hadewijch ook een soort mantra, maar dan van beelden. Het ene beeld volgt het andere op. Het is niet de bedoeling om de beelden nauwkeurig uit te werken en te verklaren. De stroom van beelden (beelden-twitter) kan wel de ruimte vrijmaken voor een ervaring van Gods Liefde.
In de beeldenstroom ondergedompeld worden kan een nieuwe bestaanservaring oproepen. De beelden komen voort uit de kracht van Gods Liefde (genade) en wijzen daarmee naar nieuwe inzichten in jezelf (zelfkennis) en in de kennis van God. De beelden maken scherper wat de kern van (mijn) leven is. Zo kan de stroom van beelden een mens dichter bij Gods Liefde in de ziel brengen. De beelden zijn dan vormen van Gods genade.
Ook de literaire vorm van Hadewijchs visioenen roept een sfeer op van het reciteren van mantra’s. De eindeloze aaneenschakeling van zinnen en nevenzinnen veroorzaken een soort van cadans om een trance te weeg te brengen. Ook het steeds terugkomende woordje “ende” versterkt de vloeiende beweging. Het roept zeker het gevoel van een gebed zonder end op. Vertalingen zijn geneigd om deze vloeiende beweging te doen stoppen. Dat werkt misschien wel goed voor de verstaanbaarheid van de tekst, maar het vlakt de betekenis af.